Algemeen

Voor u ligt de (meerjaren)programmabegroting 2021-2024. De P&C stukken kunt u ook online vinden op: https://noordoostpolder.pcportal.nl/

Inleiding
Een groeiend aantal gemeenten manoeuvreert zich naar een positie met weinig of geen financiële reserves, al dan niet gepaard gaand met schulden. Ze hebben steeds meer moeite om hun begrotingen structureel sluitend te krijgen en hun tarieven voor de inwoners en bedrijven op een redelijk en billijk niveau te houden. Begrotingstekorten en te veel schulden leiden tot niets anders dan noodgedwongen creatief bezuinigen en het doorvoeren van onorthodoxe tariefsverhogingen. Onder aanhoudende druk om voorzieningen in stand te willen houden en tarievenstijgingen zoveel mogelijk te beperken, schuilt daarbij het risico de focus van de (middel)lange termijn te veel te laten doorslaan naar de korte termijn, waarbij ad hoc ‘beleid’ op de loer ligt. De belangrijkste redenen die gemeenten aanvoeren voor hun benarde financiële positie zijn dat het Rijk hen te weinig financiële middelen heeft meegegeven voor de uitvoering van de per 2015 gedecentraliseerde taken Wmo, Jeugdzorg en Participatie, een in zijn algemeenheid te lage algemene uitkering en te weinig mogelijkheden om als gemeente zelf inkomsten te kunnen genereren.

In de basis zijn deze argumenten legitiem om aan te voeren waarom er bij een gemeente te weinig middelen binnenkomen. Als verklaring voor begrotingstekorten en schulden zijn het echter drogredenen. Immers: deze gemeenten hebben nagelaten hun lasten in evenwicht te brengen met hun baten. Toevlucht nemen tot schulden helpt dan niet. Sterker, als een gemeente haar begroting financieel niet in structureel evenwicht krijgt en tegelijkertijd haar schuldpositie vergroot, versterken deze twee handelswijzen elkaar, en wordt het steeds moeilijker om het tij op eigen kracht te keren, zonder draconische maatregelen te nemen.

Gemeente Noordoostpolder heeft een traditie van duurzaam sluitende meerjarenbegrotingen en redelijke en billijke tariefstellingen voor haar inwoners en bedrijven. Verder erkent Noordoostpolder het nut van het hebben van een robuuste financiële positie: het geeft comfort bij (onverwachte) tegenvallers en risico’s. Het vooraf sparen voor een specifiek doel geeft geen druk op de exploitatiebegroting. Een dergelijke cultuur maakt in positieve zin verschil en dat is terug te zien in de voorliggende begroting. De Coronapandemie, die wereldwijd inmiddels is vergezeld door negatieve economische effecten, is een onverwachte tegenvaller op allerlei fronten. In de eerste plaats voor de volksgezondheid en verder maatschappelijk, voor het welzijn, de economie en ook voor de financiën van de gemeente.

Van perspectiefnota naar begroting
De perspectiefnota 2021 – 2024 die de raad 29 juni heeft vastgesteld, schetste het beeld van verslechterende economische omstandigheden, die afhankelijk van het mondiale en landelijke verloop van de Coronapandemie, economisch gezien nog niet te overzien waren.
De situatie ten tijde van het opstellen van de perspectiefnota gaf aanleiding tot bezuinigingen, omdat de begroting anders niet duurzaam zou sluiten.

Een andere cruciale onzekere factor was de definitieve bepaling van de hoogte van de algemene uitkering voor 2021 – 2024, die concreet zou worden met de septembercirculaire.

Begrotingsresultaten
In het volgende overzicht is het verloop zichtbaar van de begrotingsuitkomsten op basis van de perspectiefnota en de daarmee vastgestelde bezuinigingen.

Uitgangspunt opstellen begroting
De uitgangspunten voor het opstellen van de meerjarenbegroting 2021 – 2024 zijn het Coalitieakkoord 2018 - 2022 'Noordoostpolder daagt uit!', de meerjarenschijven 2021, 2022, en 2023 van de vigerende meerjarenbegroting  2020 – 2024, de perspectiefnota, de jaarrekening 2019, de voorjaarsrapportage 2020, afzonderlijke raadsbesluiten, het Besluit Begroting en Verantwoording  en alle andere relevante ontwikkelingen.

Wat de effecten en economische uitwerking van de Coronapandemie zullen zijn, was bij de perspectiefnota 2021 – 2024 nog niet te schatten en ook nu is het te vroeg hier een helder beeld van te kunnen geven. Voor de begroting 2021 – 2024 is daarom gekozen voor een hybride aanpak. Voor alle reguliere taken hebben we de exploitatiebegroting structureel en duurzaam op orde.

Mei- en septembercirculaire
De effecten van de mei- en septembercirculaire laten voor gemeenten geen grote positieve of negatieve structurele verrassingen zien. De effecten van de beide circulaires hebben er niet voor gezorgd dat de bezuinigingen kunnen worden opgeheven. Ook niet voor een deel. Het thans voorliggende begrotingsresultaat is nog exclusief de aanstaande herverdeling van de algemene uitkering per 2022. De eerste calculaties van een herziene herverdeling gaven voor gemeente Noordoostpolder een structureel negatief effect te zien van ongeveer € 2 miljoen. Eind december / begin januari publiceert het Rijk de uitkomsten van de herverdeling die bij definitieve besluitvorming van het Rijk hierover, alsdan volgend jaar bij de behandeling van perspectiefnota 2022 – 2025, aan de orde zullen komen.

Een grotere impact, ook incidenteel, heeft het besluit om de incidentele financiële tegemoetkoming voor de kosten van Jeugdzorg met een jaar te verlengen. Het Rijk had eerder een incidentele tegemoetkoming vastgesteld voor de jaren 2019 tot en met 2021 en heeft daar nu ook voor 2022 een tegemoetkoming voor in het vooruitzicht gesteld. Voor een deel van de gemeenten geeft dit geen voordeel, omdat gemeenten deze incidentele bijdrage tot en met 2021, in hun begrotingen mochten doortrekken naar 2022 en 2023, als ware het een structurele tegemoetkoming.

Saillant detail van de septembercirculaire is dat de accressen voor de jaren 2022 en verder niet zijn aangepast aan de miljoenennota, maar ongewijzigd uit de meicirculaire zijn overgenomen. De reden hiervoor is dat het kabinet de accressen voor 2020 en 2021 heeft bevroren en geen effecten voor de financiering van gemeenten wil schetsen die een verantwoordelijkheid zijn van een nieuw kabinet. Op basis van berekeningen van Binnenlandsbestuur zit er voor gemeente Noordoostpolder een discrepantie van € 3,4 miljoen negatief tussen het opgenomen accres en wat het accres zou zijn op basis van de miljoenennota zoals gepresenteerd op Prinsjesdag, hetgeen onder de geldende systematiek van het Rijk een structureel karakter heeft. Wat de structurele ontwikkeling van de algemene uitkering zal zijn, zal eerst duidelijk worden nadat een nieuw kabinet hierover zijn plannen heeft gepresenteerd.

Kasschuif
De uitkomsten van de mei- en septembercirculaire geven door de incidentele componenten voor 2021 en 2022 voor de verschillende jaren een nogal wisselend beeld, met positieve saldi voor 2021, 2022 en 2024 en een negatief saldo voor 2023.
In een middelrecent verleden heeft Noordoostpolder ook met dergelijke begrotingsuitkomsten te maken gehad en daar de kasschuifmethodiek gebruikt om de onevenwichtigheid op te heffen.
Deze van origine rijksmethodiek is in deze begroting hernieuwd toegepast en daarmee ontstaat een evenwichtige en structureel duurzaam sluitende meerjarenbegroting.

Ontwikkeling tarieven
Conform het beleid en de richtlijnen van de perspectiefnota, stijgen de tarieven voor de afvalstoffenheffing met gemiddeld +3,1%. Voor 2021 bestaat het tarief afvalstoffenheffing naast een vastrechtdeel ook uit een variabel deel. Hierdoor heeft het gepresenteerde gemiddelde stijgingspercentage voor de afvalstoffenheffing een indicatief karakter.

De tarieven voor onroerendezaakbelastingen (OZB) worden gecorrigeerd voor de inflatiecorrectie die het Rijk toepast voor de OZB en de opgave vanuit de Perspectiefnota 2021-2024, zijnde +2,9%. De tarieven voor rioolrechten blijven op het niveau van 2020 gehandhaafd. De tarieven voor leges en begraafrechten stijgen met de inflatiecorrectie van +1,8%.

Noordoostpolder investeert
Hét belangrijkste onderwerp van de meerjarenbegroting is dat wij als Noordoostpolder een aantrekkelijke gemeente willen blijven voor onze inwoners en bedrijven en anderen, op het gebied van wonen, werken en recreëren. Juist, ook nu de economische omstandigheden donkere wolken zien naderen. Daarvoor zullen wij alles wat redelijkerwijs in onze mogelijkheid ligt, in het werk stellen om het voorzieningenniveau op peil te houden en op onderdelen te versterken.

Zo blijven wij investeren in:

• veiligheid en volksgezondheid;
• het sociaal domein, zij het de komende jaren met een kleinere groei van de budgetten dan we gewend waren;
• een aantrekkelijk centrum van Emmeloord;
• goede onderwijshuisvesting met een campus in Emmeloord;
• een volledig vernieuwd duurzaam Bosbad;
• verduurzaming;
• natuur en milieu;
• economische infrastructuur;
• sport en cultuur;
• het faciliteren in bouwgrond voor woningen en bedrijven;
• investeren we in de voorbereiding op en invoering van de Omgevingswet per 1 januari 2022.

Hele kluif
Aan het begin van dit jaar wisten we al dat we als gemeente voor een opgave stonden, als gevolg van oplopende kosten in het sociaal domein en een algemene uitkering die hiervoor onvoldoende door het Rijk wordt gecompenseerd.
Ook voor andere taken blijven de middelen vanuit het Rijk achter, zoals voor onderwijshuisvesting en hebben we helemaal geen geld meer van uit het Rijk voor bijvoorbeeld de invulling van het Interbestuurlijk Programma (IBP).
Vanuit het IBP hebben we als gemeente opgaven op het gebied van:

• klimaat;
• toekomstbestendig wonen;
• regionale economie;
• een vitaal buitengebied;
• het sociaal domein;
• migratie;
• voorkomen en oplossen van problematische schulden;
• goed openbaar bestuur in een veranderende samenleving;
• passende financiële verhoudingen.

Ondanks dat er van uit het Rijk onvoldoende middelen naar gemeenten toekomen, wordt verwacht dat we invulling geven aan deze taken en dat willen we zelf ook graag. We houden ons vast aan onze eigen kracht en vindingrijkheid die er totnogtoe voor heeft gezorgd dat wij onze inwoners en bedrijven goede voorzieningen kunnen bieden, met tarieven en belastingen op een aanvaardbaar niveau. Voor de komende begroting gaan we ook verder met de realisatie van onze ambities en zorg voor onze inwoners en bedrijven.

Financiële positie
De financiële positie van gemeente Noordoostpolder, ofwel de balanspositie, is robuust en bestaat voor het merendeel uit bestemmingsreserves. Voor het Sociaal Domein is vanaf de voorbereiding en implementatie van de drie decentralisaties Jeugdzorg, Wmo en Participatie gebruik gemaakt van middelen uit de reserves om incidentele lasten te dekken. Het beeld ten tijde van het opstellen van deze begroting laat zien dat de reserve Sociaal domein bij het opmaken van de jaarrekening 2020 negatief uit zal komen en daarmee ophoudt te bestaan. Bij een eerder raadsbesluit is bepaald dat de risico’s van deze drie taken als reguliere bedrijfsvoering moeten worden gezien, waarbij negatieve effecten van uitvoering van enig begrotingsjaar onderdeel uitmaken van het rekeningresultaat.

De tweede reserve die expliciet toelichting verdient, is de reserve beleidsplan. De reserve beleidsplan, heeft als het vrije deel van de algemene reserve de functie om primair rekeningresultaten te verwerken, en verder te dienen als algemene risicoreserve, weerstandsvermogen, ondersteuning van de financieringsfunctie, en als dekking voor lasten van bestedingsdoelen met een incidenteel karakter. Na verwerking van alle mutaties kent deze reserve voor de begrotingsperiode 2021 – 2024 een laagste stand van € 318.000 voor het niet bestemde deel. De omvang van de reserve Beleidsplan per 1 januari 2020 bedraagt € 11.685.816.

Tot slot
In deze tijd van Corona, waarin veel van onze inwoners en bedrijven wordt gevraagd en die op een negatieve wijze met de gevolgen worden geconfronteerd, is het gelukt een sluitende begroting aan te bieden. Dat is fijn, maar wij willen als college benadrukken dat alles wat we doen, er niet vanzelf komt. Het zijn de mensen die dat mogelijk hebben gemaakt. In de eerste plaats onze medewerkers van de bestuursdienst en verder alle anderen die hierin hebben bijgedragen. Laten we vooral niet denken dat dit een vanzelfsprekendheid is en aandacht en waardering voor elkaar hebben en deze ook aan hen laten blijken.

Burgemeester en wethouders van Noordoostpolder,

de secretaris,                         de burgemeester,